Dzisiejsza miejscowość Mikołajowice składa się z dwóch niegdyś odrębnych wsi, które na początku swoich dziejów były własnością dwóch rodzin rycerskich, należących do rodu Świebodziców - Gryfitów. Z biegiem czasu znalazły się w rękach jednego właściciela, a połączone w klucz majątkowy zrastały się, aż w połowie XIX wieku Sierachowice stały się przysiółkiem Mikołajowic¹.

Herb Gryf . Arma Regni Poloniae, 1562.

Źródło: http://mbc.malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=6857&;dirids=1

Tereny obu miejscowości wchodziły w skład plemiennego, słowiańskiego państwa Wiślan i wraz z nim podlegały procesom historycznym. W 987 roku ziemia krakowska i sandomierska podbita została przez Mieszka I, a w 989 r. władanie nimi przejął Bolesław Chrobry, osadzając wojów piastowskich w dawnych grodach wiślańskich. Tak powstał między innymi Wojnicz, z którym jako grodem, a później kasztelanią i parafią związane były obie miejscowości od samego początku swoich dziejów ².

Nie zachował się żaden dokument świadczący o datach założenia obu miejscowości, historycy podają XII wiek jako czas kolonizacji tych terenów na prawie polskim, z nadania książęcego. Patronimiczne nazwy pochodzą od imion rycerzy: Mikołaja i Siraka. Mikołajowice weszły na karty historii za panowania Władysława Łokietka. W dokumencie datowanym na 22 sierpnia 1329 r., bracia: Piotr, Mścigniew i Włodko de Mikolaiowicze poświadczają, że ich sołtys Marcin sprzedał sołtysostwo wsi Ratnawy niejakiemu Faliszkowi za 5 grzywien³. Ci trzej dziedzice Mikołajowic, kolonizujący na prawie niemieckim tereny leśne koło Wojnicza, mieli też prawo trzeciej części patronatu kościoła w Mikluszowicach (dziś powiat Bochnia) i oddawali tamtejszemu plebanowi dziesięcinę snopową ze swojego folwarku.

       Przeniesienie Wojnicz i okolicznych osad w 1349 r. na prawo magdeburskie przez Kazimierza Wielkiego, potwierdzone przez Ludwika Węgierskiego w 1381 r., skutkowało tym, że Mikołajowice i Sierachowice przeorganizowano według zachodnich wzorców. Zbudowano nowe siedliska wzdłuż starego koryta Dunajca, każdemu kmieciowi przydzielono 1 łan (42 morgi) roli, zwolniono ich na 20-25 lat z wszelakich powinności wobec pana. Karczowano skraj Puszczy Radłowskiej (część dawnej Puszczy Sandomierskiej). Na czele samorządu wiejskiego stał sołtys, który wraz z ławą sądową podlegał panu feudalnemu. Po okresie wolnizny kmiecie płacili panu czynsz – poradlne w wysokości 12 groszy z łanu, kościołowi oddawali dziesięcinę.

         Pierwszy zapis poświadczający istnienie Sierachowic pochodzi z 1386 r. Dokument informuje, że Stanisław, dziedzic de Syrzachowicze sprzedał za 18 grzywien Janowi ze Zgłobic swoją część tej dziedziny, zatem pierwotnie większa miejscowość straciła część swojego terenu. Wieś leżała bezpośrednio nad brzegiem Dunajca i rozwijała się dzięki istniejącemu od zawsze przewozowi na trakcie ruskim (dziś droga krajowa nr 4), łączącym zachód i wschód Europy. Przewóz, należący do Sierachowic, po raz pierwszy poświadczony w dokumencie z 1409 r., obejmował dwa brzegi Dunajca z dwoma karczmami oraz port przeładunkowy do spławiania drewna i płodów rolnych. Tu pobierano cło wodne i myto, gdyż przewóz leżał na granicy ziemi sandomierskiej i krakowskiej⁴. Role należące do karczem dzierżawili przewoźnicy. Od przewozu z karczmami dzierżawionego przez podsędka krakowskiego Dobiesława z Koszyc, ówczesny właściciel Marcin Moskorzewski otrzymywał 18 grzywien czynszu rocznie. Obok karczem sierachowickich stała w pobliżu karczma mikołajowicka

           W 1468 r. w Mikołajowicach istniał na Dunajcu młyn o 1 kole, dziedziczny, to znaczy, że młynarz mógł go przekazać synowi. Młynarz płacił panu czynsz i był zobowiązany do wykonywania ciesiołki na rzecz dworu. Dwór posiadał też staw rybny na rzeczce (dziś zasypany), a kmiecie nazywali się: Jan Kiełbania, Staniec, Mikołaj Stępień, Piechów, Jan Flak. Zapisy Jana Długosza w Liber beneficiorum pozwalają zorientować się w powinnościach, jakie około 1470 r. miały obie miejscowości wobec kościoła. Sierachowice oddawały dziesięcinę snopową z 5 łanów kmiecych, w części proboszczowi wojnickiemu, w część – dekanatowi krakowskiemu. Mikołajowice zaś z łanów kmiecych oddawały dziesięcinę snopową i konopną parafii w Wojniczu, a z folwarku dworskiego – kościołowi w Mikluszowicach⁵.

       Dobra wsi Mikołajowice z częścią Sierachowic zostały podzielone w 1494 r. między ówczesnych dziedziców, braci Chotowskich herbu Gryf. Jan otrzymał: stary dwór z sadami i ogrodami, pastwisko, połowę ról folwarku, pół młyna na Dunajcu, 3 kmieci i łan zagrodniczy. W Sierachowicach wziął 4 kmieci i zagrodę Chamczowską, a w Zgłobicach - 2 zagrodników, staw pod Pogodą, pół innego stawu pod wsią, pół karczmy z rolami i siedliskami. Abraham otrzymał w Mikołajowicach: stare siedlisko karczmarskie zwane Stępińskie, aby tam zbudować sobie dwór, połowę ról folwarcznych, pół młyna, 5 kmieci, 2 zagrody, część w Sierachowicach i Zgłobicach. Wspólne w Zgłobicach mieli: 3 stawy rybne, pastwiska, jeziora nad Dunajcem i prawo do ryb tam odławianych, także lasy⁶.

       Pochodzący z 1508 r. rejestr podatkowy informuje, że Mikołajowice i Sierachowice należały wówczas do województwa sandomierskiego, powiatu pilzneńskiego, a właściciel obu wsi, części Łukanowic i Zgłobic Jan Mikołajowski płacił 8 grzywien i 29 groszy podatku. Erygowaną w 1512 r. w kościele wojnickim altarię pod wezwaniem Bogurodzicy Maryi i św. Anny uposażył Jan Mikołajowski w 8 grzywien z corocznego dochodu ze swojego folwarku⁷. W 1524 r. tenże Jan z żoną Barbarą wybudowali w Tarnowie obok Katedry dom i tam zamieszkali. Inskrypcja fundacyjna umieszczona na tarczy herbowej głosi: Fundatio Domus per Joannem Mikolaiovsky MDXXIIII (Dom ufundował Jan Mikołajowski w 1524 r.). Budynek znany dziś jako Dom Mikołajowski jest uznawany przez historyków sztuki za najcenniejszy zabytek budownictwa wczesnorenesansowego w Tarnowie. Obecnie mieści się w nim Muzeum Diecezjalne. W 1532 r. obie wsie zostały zakupione przez hetmana Jana Tarnowskiego i pozostawione Mikołajowskim w dożywotniej dzierżawie⁸.

Dom ufundowany przez Jana Mikołajowskiego. Tarnów, Plac Katedralny 5

       W XVI wieku wzrósł w Europie popyt na polskie zboże, co odbiło się niekorzystnie na przysłowiowej doli chłopa. Zwiększył się wymiar pańszczyzny, postępowało ubożenie i rozwarstwienie majątkowe, obok kmieci pojawili się zagrodnicy (3-10 ha ziemi), chałupnicy i komornicy (bezrolni), a panowie feudalni włączali opustoszałe role kmiece do swoich folwarków. Rejestr poborowy z 1536 roku informuje, że w Mikołajowicach było 6 kmieci gospodarujących na 3 łanach, ponadto 3 zagrodników wolnych od opłat, 1 komornik, 1 dwór z folwarkiem i karczmą, 1 młyn, 1 staw i łąki. W Sierachowicach wówczas było 5 łanów użytkowanych przez 8 kmieci, ponadto 3 zagrodników, 1 karczma z rolą.

       W 1569 obie miejscowości z przewozem wykupił książę Konstanty Ostrogski, mąż Zofii Tarnowskiej i włączył je do klucza majątkowego wierzchosławickiego. Odtąd wsie weszły do obszaru Hrabstwa Tarnowskiego, którego właścicielami byli potem Lubomirscy z Wiśnicza i Sanguszkowie ze Sławuty. W 1581 roku za Ostrogskich Szieroszowicze (Sierachowice) miały 5 i 1/2 łanu ziemi użytkowanej przez 5 kmieci, 4 zagrodników z ziemią, 1 komornika, 1 ubogiego i 1 kijaka (obnoszącego na kiju mięso i kiełbasy na sprzedaż). Mykolayowicze w tym samym roku miały 4 łany poborowe, 6 kmieci na nich, 5 zagrodników, 3 komorników, 1 karczmę z 1/8 łanu ziemi⁹. W 1603 roku Mikołajowice stały się centrum odrębnego klucza, do którego włączono Sierachowice i część Zgłobic.

       Wiek XVII i pierwsza połowa XVIII nie były dobrymi czasami dla obu miejscowości. Wojny (potop szwedzki, najazd Rakoczego, przemarsze wojsk wiernych Augustowi II), klęski elementarne, epidemie i głód, ciągłe zmiany dzierżawców, wzrost ilości dni pańszczyzny i innych służebności, były przyczyną gwałtownego ubożenia ludności. Z dokumentu rewizji majątku przeprowadzonej w 1633 r. wynika, że Mikołajowice posiadały wspólnie z Wierzchosławicami część lasów. W sobotę poddani mogli wejść do lasów i za niewielką opłatą zbierać susz na opał, ściółkę i karmę dla zwierząt. Jeszcze w 1726 r. część tych lasów należała do Mikołajowic.

       Wydarzenia potopu szwedzkiego w 1655 r. nie ominęły miejscowości. Po bitwie stoczonej pod Wojniczem 3 października wojska szwedzkie złupiły okolicę, wcześniej wojska polskie rozłożone obozem koło Wojnicza zrobiły to samo. O ilości gospodarstw w 1680 r. można mieć wyobrażenie na podstawie zapisów o opłatach podatku podymnego - w Mikołajowicach płacono od 20, zaś w Sierachowicach - od 8 domów.

         Z 1689 roku, z czasów dzierżawcy Aleksandra Kotowskiego z Podubisia, pochodzi opis podupadłego dworu: drewniany, kryty starym gontem, miał sień, komorę nową i starą, 3 izby z oknami, alkierz z okrągłym piecem, komnatkę, spiżarkę, piekarnię z piecem i żłobem. Browar na terenie folwarku był nadpustoszały, drewniany. Warzono w nim piwo i palono gorzałkę, w sieni stały garnce gorzałczane, kocioł piwny, obok w izdebce stał żłób do zalewania słodu, w innej izbie znajdował się szynk. Za rabunkową gospodarkę, wycięcie lasu, nadmierny ucisk poddanych, zniszczenie szkutów i dubasów w przystani sierachowickiej tenże Kotowski był sądzony w latach 1711-1714 przed trybunałem w Lublinie.

         W dokumentach kościelnych w 1690 r. pojawiły się Łazy jako nowa osada należąca do parafii Wojnicz. Pod koniec XVIII wieku wchłonięte zostały przez Mikołajowice¹⁰ (łazy – miejsce po wykarczowanym lesie). W spisach ludności obu wsi z 1714 r. widnieją nazwiska: Bibro, Gandur (Gajdur), Konieczny, Strojny, Migoń, Ptak, Skórka, Uszko, Mikuła (Mikuta), Molczyk, Moskal, Paszyk (Pysyk), Wolski, z 1775 r. – Zdeb, Brożek, Tendera, a z 1785 r. – Jarosz. W 1714 roku powinności kmieci mikołajowickich i sierachowickich były następujące: 5 dni pańszczyzny w tygodniu oraz 1zł 8 gr czynszu, 5 tuczonych kogutów, 30 jaj, 4 kity konopi i 3 korce owsa sepnego na rok, różne darmowe prace na rzecz dworu oraz dziesięcina wytyczna. W tym czasie dzierżawcą obu wsi był Andrzej Szwarcenberg Czerny, kasztelan sądecki, a po nim M. Korytowski. W 1724 odbudowano znacznym nakładem pieniędzy browar mieszczący się obok zabudowań folwarcznych.

       W roku 1743 obie wsie od dzierżawcy Lubienieckiego wykupił książę Sanguszko i po powtórnym włączeniu do klucza wierzchosławickiego oddał w dzierżawę kasztelanowi sądeckiemu Piotrowi Wodzickiemu. W 1754 r. dokonał on remontu zdewastowanego dworu, folwarku i browaru, wybudował nowe spichlerze i obory i zapewne te właśnie budynki przetrwały do połowy XX wieku. W tym samym roku Wodzicki zapisał w dokumentach rewizyjnych włości, że Sierachowice dawniej i obecnie były dewastowane przez wylewy i zmiany koryta Dunajca. Duże połacie pól znalazły się po stronie Błonia, ledwie trzy chałupki zostały i to bez pola i ogrodu. Aby powetować straty wynikające ze zmian koryta rzeki, w 1756 r. chłopi z Mikołajowic i Sierachowic wspólnie najechali na grunta należące do Błonia, uczynili na nich wiele szkód, wycięli chrust, podeszli z groźbami pod dwór dziedzica Dębickiego. Wieś nie odbudowała się zbyt szybko, w 1776 r. gospodarowało w Sierachowicach 5 kmieci odrabiających po 2 dni pańszczyzny, co wskazuje, że siedzieli na półłankach, 2 zagrodników, 2 chałupników, 4 komorników, a 3 młyny nad Dunajcem były opustoszałe.

       Do Tarnowa i okolic w 1768 r. dotarły działania konfederatów barskich i walczących przeciw nim wojsk rosyjskich. Całe hrabstwo musiało dostarczać furażu i kontrybucji na rzecz obu walczących stron. Wynikiem tego była klęska głodu i epidemia tyfusu plamistego. Obrazem stanu gospodarczego Sierachowic z lat 1773-75 jest zapis, że trzy młyny nad Dunajcem: młyn dworski po Walentym Migoniu, młyn chłopski po Marku Migoniu i młyn chłopski po Marcinie Brożku były rozbite i opustoszałe.

         Po I rozbiorze Polski w 1772 r. obie miejscowości znalazły się w zaborze austriackim. Cesarz Józef II wprowadził w Galicji reformy ograniczające między innymi ilość pańszczyzny do 3 dni w tygodniu oraz zniósł poddaństwo osobiste, ale w zamian wprowadził przymus służby wojskowej. W latach 1785-1787 odbyły się pomiary józefińskie do celów podatkowych   (pierwszy kataster gruntowy), które wykazały, że Sanguszkowie posiadali w Mikołajowicach 125 morgów gruntów ornych, w tym w Sierachowicach 4, oraz 52 morgi innych użytków, zaś rolnicy (było 49 domów) posiadali 195 morgów gruntów ornych i 26 morgów użytków innych. W Sierachowicach rolnicy mieli 116 morgów ról i 15 morgów użytków innych (nie jest znana ilość domów). Niwa sierachowicka nosiła nazwę Zagacie, a niwy mikołajowickie: Zagumnie, Zawsie i Błonie¹¹, ślad po trójpolówce. Chłopi obu wsi posiadali dużo ziemi w stosunku do obszaru dworskiego. W latach 1781-82 budowano pomiędzy Wojniczem a Tarnowem bity trakt zwany gościńcem cesarskim, przebiegający południowym skrajem Sierakowic (tak zapisywała administracja austriacka nazwę tej miejscowości).

       Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpiła regulacja koryta Dunajca, w wyniku której przewóz, most i przystań usytuowano koło Skały w Zgłobicach¹². Sierachowice utraciły swoją dotychczasową pozycję. Śladem koryta sprzed regulacji jest staw Stare Dunajczysko i stawki na błoniu Podgościńca.

Most na Dunajcu w Zgłobicach          

Źródło: B. Stęczyński, Okolice Galicji, Lwów 1847.

       Około 1827 r. w mikołajowickim dworze zamieszkała rodzina Tetmajerów – owdowiała Justyna z córkami i synem Józefem. Od grudnia 1831 do maja 1832 roku przebywał tu poeta romantyczny Seweryn Goszczyński, który ukrywał się przed represjami carskimi po udziale, wraz z Józefem Tetmajerem, w powstaniu listopadowym. Tu Goszczyński rozpoczął pisanie Dziennika podróży do Tatrów, w którym zawarł opis dworu i wsi:

   Wieś sama, Mikołajowice, jest niewielka i podobna do wszystkich wsi tutejszych, których nie można postawić za wzór czystości, porządku, a tym mniej okazałości. Leży niedaleko Dunajca, nad starym jego korytem, śród płaszczyzn ogromnych i zrównanych pod strychulec. Chaty rozrzucone w nieładzie fantastycznym, każda patrzy w inną stronę, jak żeby dąsała się na swoje sąsiadki. Takim chatkom ulic nie potrzeba, dlatego też nie ma ich tutaj. Za to snuje się między nimi droga, dosyć sucha w lecie, oprócz kilku kałuż, które ją przecinają niby strumyki. Liczne wierzby ocieniają wioskę, tu uszykowane szeregami, tam zwinięte w gaik, ale co roku szpecone podkrzesywaniem na potrzeby gospodarskie; co się tyczy wierzchołka, tym mało która poszczycić się może. Nie zbywa jednak na sadach i tu dopiero są drzewa wielkie i ładne, owe to sady osłaniają niepowabną srogość wioski, ich to troskliwości macierzyńskiej winna wieś, że patrzącemu z zewnątrz przedstawia śród płaszczyzny nagiej w tym miejscu przedmiot dość przyjemny dla oka ¹³.

       Dwór był przez długie lata ośrodkiem konspiracji niepodległościowej, Tetmajerowie współpracowali z patriotyczną rodziną Chrząstowskich w Szczepanowicach i innymi okolicznymi dworami¹⁴.

W latach 1845-1848 trwały nieustannie klęski elementarne, nieurodzaj, epidemie i tyfus głodowy. W 1846 roku rozegrała się rabacja galicyjska, która ominęła dwór, a dwa lata później nastąpiło zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie. W 1849 r. w parafii wojnickiej zmarło na cholerę w ciągu półtora miesiąca 189 osób. Liczba katolików w Mikołajowicach z Sierachowicami w 1869 r. łącznie wynosiła 515 osób. W 1873 roku powróciła epidemia cholery, zaś w 1880 nastał głód, ludzie żywili się chwastami i korą drzew, zapadali na tyfus głodowy.

Ustawy sejmu galicyjskiego w ramach autonomii z czasem doprowadziły do rozwoju samorządności. W 1873 roku uchwalono ustawę o powołaniu szkół ludowych i o obowiązku posyłania dzieci na naukę. Pierwszą ludową szkołę trywialną utworzono w Mikołajowicach 1871 r., jej pierwszym nauczycielem był Jakub Papierski¹⁵. Natomiast pierwszy budynek szkoły ludowej powstał w 1875 r., gdy wójtem był Kacper Strojny. Na jej zbudowanie 100 złotych gotówką ofiarował sam Najjaśniejszy Pan, cesarz Franciszek Józef¹⁶. W 1882 roku w kasie pożyczkowej gminnej (wiejskiej) mieszkańcy zgromadzili 503 zł 57 centów¹⁷. Na wydanej w 1879 r. mapie austriackiej widnieje obok dworu znak: WH - Wirthshaus – gospoda, karczma. Na przełomie XIX i XX wieku nastała gorączka wyjazdów do Stanów Zjednoczonych, emigranci mikołajowiccy osiadali głównie w Chicago. Przysyłane przez nich dolary podnosiły poziom życia rodzin.

Początek XX w., szczególnie po wyborach w 1908 r., przyniósł wzrost świadomości społecznej, a działalność Wincentego Witosa z niedalekich Wierzchosławic zaowocowała powstaniem w Mikołajowicach w 1913 roku koła PSL „Piast”. W 1910 r. założono spółdzielczą „Kasę Stelczyka”, Kółko Rolnicze i uruchomiono sklep. Działacze Kółka Rolniczego zorganizowali w tym roku obchody rocznicy grunwaldzkiej, a amatorski teatr wystawił dwie sztuki sceniczne. Kilku młodych ludzi ukończyło studia prawnicze, seminaria duchowne i nauczycielskie.

Działania pierwszej wojny światowej zniszczyły miejscowość, kiedy to od grudnia 1914 do 5 maja 1915 roku na Dunajcu stał austriacko – rosyjski front. Mieszkańcy zostali okresowo wysiedleni, a budynek szkolny spalony. Drugi, nowy budynek szkoły powstał na miejscu starego w 1920 r. w wolnej już Polsce i służył do 1973 r. Obecnie jest w nim dom weselny.

           W 1922 r. Jan Jarosz, wówczas student medycyny, założył Koło Młodzieży, które prowadziło szeroką działalność oświatową. Młodzież zorganizowała bibliotekę, prężnie działający teatr i Koło Sportowe - najstarszy klub amatorski w powiecie tarnowskim. Wkrótce światli obywatele zreorganizowali Ochotniczą Straż Pożarną, wybudowali remizę i Dom Ludowy na Małym Błoniu. Koło PSL i Koło Młodzieży nadawały ton życiu miejscowości, także uczestniczyły we wszystkich uroczystościach związanych z działalnością W. Witosa w Wierzchosławicach czy Tarnowie.

Działacze Koła Młodzieży, OSP i legioniści Piłsudskiego, ok. 1933 r. (siedzą od lewej): Piotr Solak, Jan Kocąb, Jan Gdowski (prezes Koła Młodzieży), Michał Moskal, (stoją od lewej): Stanisław Więcław, Piotr Zdeb z Sierachowic, dr Jan Jarosz, Wawrzyniec Migoń.

Źródło: zbiory prywatne

       Powstające od 1927 roku Zakłady Azotowe w niedalekim Świerczkowie (Mościcach) dały pracę wielu mieszkańcom. W dniu 17 lipca 1934 roku potężna powódź zalała rozległe obszary nad Dunajcem na okres ponad tygodnia. Utonęły dwie starsze osoby, a miejscowość znacznie ucierpiała. W 1935 r. miejscowość liczyła 717 mieszkańców, a sześcioosobowa żydowska rodzina Triegerów prowadziła szynk przy gościńcu ¹⁸.

Okupacyjna noc II wojny w Mikołajowicach rozpoczęła się 6 września 1939 roku, gdy od strony Wojnicza wkroczyły wojska niemieckie. W wyniku działań wojennych straciło życie kilkanaście osób, wielu kombatantów Armii Andersa nie wróciło do kraju, pozostając na emigracji¹⁹.

Pomnik obok kościoła upamiętniający poległych za ojczyznę

Fot: KW.

Po II wojnie miejscowość dzieliła losy całego kraju z wszystkimi konsekwencjami ustrojowymi i gospodarczymi. Jednak dzięki zaangażowaniu mieszkańców i żywej tradycji samorządności, następowały znaczące przemiany podnoszące standard życia. W 1948 r. nastąpiła elektryfikacja, w 1956 oddano do użytku halę sportową wraz ze stadionem. W 1963 r. konsekrowano nowo wybudowany kościół, w 1964 r. powstał cmentarz, a 18 lutego 1972 r. erygowana została parafia, do której włączono także Sieciechowice. W 1973 r. oddano do użytku nowy budynek szkolny, w latach osiemdziesiątych - nowy Dom Ludowy wraz z remizą strażacką²⁰.

Po przemianach ustrojowych 1989 r. nastąpił szybki i znaczący rozwój budownictwa jednorodzinnego, przeprowadzono wodociąg, kanalizację, telefonizację i gazyfikację. Powstało kilka zakładów pracy w rejonie stadionu sportowego, otwarto salon Peugeota i wiele prywatnych firm usługowych, prowadzona jest odkrywkowa eksploatacja żwiru. W roku 2010 w Mikołajowicach mieszkały 944 osoby w 229 gospodarstwach domowych. Mieszkańcy utrzymują się z pracy w przemyśle i w usługach, a miejscowość znajduje się w strefie podmiejskiej Tarnowa.

W bazie TERYT Mikołajowice mają numer: 0835510, Sierachowice (przysiółek): 0835549, Łazy (część miejscowości): 0835526, Małe Błonie (część miejscowości): 0835532²¹.